Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów podjął zdecydowane kroki prawne wobec dwóch podmiotów zarejestrowanych w Stanach Zjednoczonych, spółek iGenius oraz International Markets Live, nakładając na nie łącznie ponad 24 miliony złotych kar finansowych.
Decyzje te są wynikiem postępowań, które wykazały, że obie firmy prowadziły działalność o charakterze zakazanych systemów promocyjnych typu piramida. W uzasadnieniu wskazano, że korzyści finansowe uczestników tych systemów były uzależnione przede wszystkim od skutecznej rekrutacji kolejnych członków, a nie od rzeczywistej sprzedaży lub konsumpcji oferowanych produktów. Działania te stanowią naruszenie zbiorowych interesów konsumentów i są zakazane zarówno na gruncie prawa polskiego, jak i unijnego.
Mechanizm funkcjonowania zakwestionowanych modeli biznesowych
Zgodnie z ustaleniami organu nadzorczego, współczesne systemy typu piramida ewoluowały, przyjmując formę platform edukacyjnych i inwestycyjnych, co ma na celu ukrycie ich rzeczywistego charakteru. Spółki iGenius oraz International Markets Live oferowały dostęp do materiałów szkoleniowych, botów inwestycyjnych oraz sygnałów transakcyjnych w zamian za regularne opłaty abonamentowe oraz wysokie wpłaty wstępne. Postępowanie dowodowe wykazało jednak, że oferowane produkty miały w rzeczywistości niską wartość merytoryczną lub były ogólnodostępne bezpłatnie w innych źródłach. Rzeczywistym celem działalności było budowanie struktury dystrybucyjnej, w której zyski tzw. liderów generowane były z wpłat wnoszonych przez nowo zwerbowane osoby.
Praktyka rynkowa polegająca na tworzeniu, prowadzeniu lub propagowaniu systemu promocyjnego, w którym konsument w zamian za świadczenie pieniężne uzyskuje możliwość otrzymania korzyści materialnych, uzależnionych przede wszystkim od wprowadzenia innych konsumentów do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów.
Weryfikacja legalności modelu sprzedaży - MLM a piramida finansowa
Dla pracowników działów sprzedaży kluczowe jest zrozumienie różnicy między legalnie działającym marketingiem wielopoziomowym a nielegalnym systemem piramidalnym. Podstawowym kryterium rozróżniającym jest źródło pochodzenia przychodów. W legalnym modelu MLM zyski dystrybutorów wynikają z wolumenu sprzedaży produktów lub usług klientom końcowym. Natomiast w przypadku piramid finansowych, takich jak te prowadzone przez ukarane spółki, system wymaga stałego dopływu nowych członków i ich kapitału, aby finansować wypłaty dla osób znajdujących się wyżej w hierarchii. Taka struktura jest matematycznie skazana na upadek, co generuje wysokie ryzyko strat finansowych dla konsumentów znajdujących się na dole piramidy.
Legalna strategia marketingu, w której sprzedawcy są wynagradzani nie tylko za sprzedaż, którą generują osobiście, ale także za sprzedaż dokonywaną przez innych sprzedawców, których zrekrutowali.
Konsekwencje prawne i odpowiedzialność osób promujących
W ramach wydanych decyzji na spółkę iGenius nałożono karę w wysokości ponad 14,6 mln zł wraz z nakazem zaprzestania praktyk (decyzja nieprawomocna), natomiast na International Markets Live nałożono karę blisko 9,5 mln zł (decyzja prawomocna). Istotnym aspektem działań UOKiK jest rozszerzenie odpowiedzialności na osoby fizyczne promujące te systemy, w tym influencerów i tzw. liderów opinii. Prezes Urzędu prowadzi obecnie odrębne postępowania wyjaśniające wobec osób aktywnie werbujących klientów do ukaranych systemów. Oznacza to, że odpowiedzialność za naruszenie przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów nie ogranicza się wyłącznie do organizatora systemu, ale dotyczy również pośredników, którzy czerpią korzyści z jego propagowania.
Rekomendacje dla działów obsługi klienta
W kontekście powyższych decyzji pracownicy obsługi klienta oraz sprzedaży powinni zachować szczególną czujność. Każdy model biznesowy oparty na obietnicach ponadprzeciętnych zysków bez ryzyka, wymagający wysokich opłat wstępnych i kładący nacisk na rekrutację, powinien być traktowany jako potencjalne naruszenie prawa. Należy weryfikować podmioty partnerskie na listach ostrzeżeń publicznych prowadzonych przez UOKiK oraz KNF. Promowanie lub udział w sprzedaży produktów podmiotów stosujących nieuczciwe praktyki rynkowe naraża nie tylko klientów na straty, ale również podważa wiarygodność i reputację profesjonalnych sprzedawców oraz instytucji finansowych.
